"Aby życie było mądre, najważniejsza jest dobrze pojęta troska, po części o naszą teraźniejszość, po części o naszą przyszłość, tak aby jedno nie było przeszkodą dla drugiego."  - Artur Schopenchauer

Tę bardzo mądrą myśl pozwoliłam sobie przenieść na swoją pracę rozpoczynając zajęcia terapeutyczne z dziećmi z głęboką niepełnosprawnością. Czym jest ta "dobrze pojęta troska"? Co zrobić, aby to, nad czym pracuję obecnie owocowało w przyszłości? Aby rodzina, która styka się z problemem niepełnosprawności dziecka wiedziała jak sobie z tym radzić i jak pomóc nowo narodzonej istocie. Pytania te zmuszały do ciągłego zgłębiania tematu. Wydaje mi się, że dzięki wielu doświadczeniom z codziennej pracy, rozmów z rodzicami a także wymianie doświadczeń między członkami Zespołu Wielospecjalistycznego w Ośrodku Rehabilitacyjno-Edukacyjno-Wychowawczym w Zamościu udało się nam - pracownikom zbliżyć do odpowiedzi na podstawowe pytania. Wciąż się uczymy i każdy dzień wnosi kolejne zmiany.

Ośrodek Rehabilitacyjno-Edukacyjno-Wychowawczy w Zamościu powstał 15 marca 1993 roku. Został powołany Uchwałą Zarządu Głównego PSOUU na wniosek rodziców, co wskazuje, że to właśnie rodzice potrzebowali fachowej pomocy i porady. Był to pierwszy sygnał, że stoi przed nami trudne zadanie...

W chwili obecnej dzienną opieką obejmujemy 41 dzieci z głębszą niepełnosprawnością intelektualną oraz sprzężonymi chorobami. W zajęciach uczestniczy 32 dzieci z głębokim upośledzeniem umysłowym oraz dziewięcioro dzieci realizujących obowiązek szkolny programem dla dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym i znacznym. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 1997 roku §2. "dla dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo w stopniu głębokim w wieku od 3 do 25 lat organizuje się zespołowe zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze..." będące formą realizacji obowiązku szkolnego. §3 "Celem zajęć jest wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży, rozwijanie zainteresowania otoczeniem oraz uzyskiwanie niezależności od innych osób w funkcjonowaniu w codziennym życiu"

Biorąc pod uwagę to rozporządzenie, Statut Stowarzyszenia oraz możliwości placówki, a przede wszystkim dobro dzieci, postawiliśmy sobie zadania do realizacji:

- Wielodyscyplinarne, kompleksowe działania diagnostyczne w celu oparcia na ich wynikach odpowiedniego indywidualnego programu postępowania.

- Stymulacje rozwoju psychoruchowego, intelektualnego oraz społecznego dziecka

- Rehabilitację leczniczą i opiekę zdrowotną w ramach świadczeń medycznych

- Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze ,edukacyjne, będące realizacja obowiązku szkolnego

- Wyrabianie wrażliwości sprawności w zakresie zmysłów oraz ich zintegrowanego funkcjonowania

- Terapie psychologiczną i logopedyczną

- Socjoterapię, zwłaszcza rozwijanie dojrzałości społecznej, w tym sprawności w samoobsłudze, zaradności osobistej umiejętności pełnienia ról społecznych, również w warunkach integracji

- Naukę zachowań prozdrowotnych

- Terapię zajęciową

- Tworzenie warunków do rozbudzania zainteresowań i uzdolnień oraz zdobywania umiejętności w zakresie ekspresji twórczej, kontaktu z kulturą, udziału w rekreacji w tym turystyce i sporcie

- Opiekę dostosowana do potrzeb wynikających z wielorakiej niepełnosprawności dzieci oraz z programu terapeutycznego, transport do placówki

- Działania integrujące osoby niepełnosprawne ze społecznością lokalną

- Warsztaty, poradnictwo i wspieranie osób upośledzonych umysłowo i ich rodzin

- Tworzenie warunków dla aktywności społecznej rodziców, wolontariuszy

- Popularyzowanie potencjalnych możliwości i prawa dogodnego życia osób z upośledzeniem umysłowym.

Wszystkie te działania mają w konsekwencji doprowadzić do poprawy jakości życia osób z upośledzeniem umysłowym i ich rodzin, przygotować do podjęcia określonych ról społecznych w dorosłym życiu, dostosowanych do możliwości podopiecznego i warunków domowych.

Aby nasza praca była celowa, usystematyzowana i jasna dla rodziców i dzieci postanowiliśmy zebrać ją w pewne ramy. Jesteśmy w stałym kontakcie z Ośrodkami Pomocy Społecznej, Poradniami Psychologiczno- Pedagogicznymi, odbieramy sygnały od instytucji oraz przyjaciół. Staramy się docierać z pomocą do osób zainteresowanych jak najwcześniej. Z porad konsultacji psychologiczno-logopedycznych skorzystało w ubiegłym roku ponad 200 dzieci. Część z nich kierujemy do nauczania w warunkach integracji, do placówek dostosowanych do ich potrzeb, a część osób korzysta ze stacjonarnej opieki w Ośrodku. Każde dziecko trafiające do nas z orzeczeniem z poradni Psychologiczno- Pedagogicznej zostaje poddane szczegółowej obserwacji ze strony logopedy, psychologa, lekarza rehabilitacji, neurologa a przede wszystkim pedagoga. Staramy się poznać jego możliwości i aktualne umiejętności , nie tylko w warunkach gabinetowych, ale także w czasie aktywności własnej, czynności samoobsługowych i funkcjonowania w rodzinie. Szczegółowy wywiad z rodzicami, dane z badań i obserwacji oraz sporządzony Inwentarz Gunzburga są punktem wyjścia do ułożenia przez zespól specjalistów indywidualnego programu terapeutycznego. Program ten realizowany jest w czasie zajęć rewalidacyjno- wychowawczych grupowych oraz indywidualnych w placówce a także kontynuowany w domu przez rodziców. Poszczególne zadania dla każdego dziecka realizujemy codziennie , w czasie zajęć planowych. Do tego celu opracowaliśmy autorski program rewalidacji oraz tygodniowy rozkład zajęć w grupach. Każdy, czteroosobowy zespół rewalidacyjny realizuje autonomicznie swoje zajęcia. Pracę terapeutyczną dokumentujemy w opracowanym dzienniku lekcyjnym. Co pół roku dokumentujemy oceny aktualnego stanu dziecka, postępów w rehabilitacji i terapii, ewentualnie analizujemy przyczyny regresu. Na zebraniach TEAM-u dokonujemy weryfikacji programu oraz ustalamy cele do realizacji na następne półrocze. Systematyczna wymiana spostrzeżeń pomiędzy pedagogiem, logopedą, psychologiem, rehabilitantem daje szeroki obraz rozwoju dziecka.

Staramy się tez dobrać odpowiednie formy pracy oraz metody terapeutyczne. Cztery lata temu miałam przyjemność - z jedną z koleżanek z pracy- odbyć praktyki w zaprzyjaźnionym ośrodku Sonnenhof w Niemczech. Jedna z metod, która wtedy przeniosłyśmy do naszej placówki był "Poranny krąg". Metodę tę wprowadziłyśmy na stałe do codziennego rozkładu zajęć. W pracy szczególnie przydatne wydają się być również:

- "Dotyk i komunikacja" oraz programy Aktywności Knillów

- Metoda Ruchu rozwijającego V. Scherborne

- Zabawy w wodzie materiałach przekształcalnych

- Zabawy w baraszkowanie i zabawy paluszkowi

- Muzykoterapia i trening słuchowy

- Ćwiczenia oddechowe i relaksacyjne

- Malowanie dziesięcioma palcami

- Metoda ręki kierowanej Affolter

- Drama, proste formy teatralne

- Elementy Mobilnej Rekreacji Muzycznej

- Aromaterapia

- Zajęcia na pływalni

- Komunikacja alternatywna (gesty Coghamo, piktogramy)

- Metoda Dobrego Startu

- Metoda Ośrodków Pracy

- Kinezjologia Edukacyjna Dennisona

- Ćwiczenia usprawniające samoobsługę żywieniową oraz trening czystości

- I inne

Zajęcia prowadzone są grupowo- co integruje dzieci i uczy je interakcji społecznych- oraz indywidualnie, zgodnie z potrzebami i programem terapeutycznym. Zajęcia indywidualne prowadzą pedagodzy oraz logopeda i psycholog. Dzieci uczestniczą również w indywidualnych zajęciach rehabilitacji leczniczej - zgodnie z zaleceniami lekarza rehabilitacji.

Dzięki pomocom dydaktycznym, dostosowanym do poziomu funkcjonowania podopiecznych oraz wymogów programowych, zajęcia w ciekawy sposób przekazują wymagane treści, zachęcają do wielozmysłowego poznawania otoczenia, szczególnie dzieci ze złożoną niepełnosprawnością. Odpowiednio wyposażone sale terapeutyczne sprzyjają stworzeniu klimatu bezpieczeństwa i pełnej akceptacji. Dodatkowa formą dokumentowania pracy a jednocześnie forma samokształcenia kadry i przekazywania wiadomości podopiecznym są nagrania video. Nagrania takie maja również duże znaczenie dydaktyczne dla rodziców. Mogą oni na bieżąco śledzić proces dydaktyczny oraz postępy swojego dziecka. Kasety zawierają również instruktaż do pracy w domu.

Bardzo ważną formą pracy jest muzykoterapia. Zajęcia muzykoterapii, trening i stymulacja słuchowa prowadzone przez pedagogów i muzykoterapeutę, motywują dzieci do wydawania dźwięków, odpowiedniego reagowania na nie, co w rezultacie usprawnia kontakt i stymuluje rozwój psychoruchowy. Pracujemy również ze zdjęciami. Fotografie dokumentują pracę, pomagają rozwijać orientacje w czasie, miejscu, rozwijają świadomość własnej osoby oraz pomagają utrwalić swoje miejsce w rodzinie, placówce, środowisku. Dużą pomocą w pracy pedagoga ( szczególnie w grupie edukacyjno- terapeutycznej ), logopedy, psychologa jest wykorzystanie komputera. Zauważamy, że praca ze sprzętem multimedialnym z odpowiednim oprogramowaniem i oprzyrządowaniem , usprawnia koncentrację uwagi, rozwija koordynację wzrokowo- ruchową oraz spostrzegawczość a także sprawia wiele przyjemności dzieciom.

Wszystkie zajęcia nie tylko przekazują określone treści dydaktyczne, ale również uwzględniają potrzeby samych zainteresowanych -uczniów. Formy pracy ukierunkowane w grupach młodszych na zabawę a w grupach starszych na terapie zajęciową, uczą dzieci świadomego wyboru aktywności; odróżniania tego co lubię , od tego, czego nie lubię. Ważne jest to, aby stworzyć dziecku optymalne warunki do eksperymentowania i bycia sprawcą każdej, najmniejszej nawet, aktywności.

Dzięki wprowadzeniu stałego rozkładu dnia w grupach znacznie wzrosło poczucie bezpieczeństwa. Dzieci uczą się przewidywać kolejne zajęcia, czekają na te ulubione. Aby nawiązać kontakt w sposób optymalny do możliwości naszych uczniów, korzystamy z komunikacji alternatywnej. Dzieci reagują nie tylko na proste słowa, ale i gesty i zaczynają wykorzystywać je w czasie pracy.

Należy wspomnieć, że nasza praca jest także doceniana przez rodziców. Chętnie uczestniczą oni w pracach na rzecz swoich dzieci. Biorą udział w imprezach organizowanych w placówce, zawodach sportowych i festynach. Dla nas -terapeutów- jest to okazja do wymiany spostrzeżeń z rodzicami na gruncie nieformalnym. W ramach integracji z otoczeniem, współpracujemy z wieloma placówkami na terenie miasta i okolicznych gmin. Zapraszamy do nas młodzież, zachęcamy do uczestniczenia w naszych zajęciach. Prowadzimy również lekcje szkoleniowe dla nauczycieli pracujących z osobami niepełnosprawnymi w innych placówkach.

W chwili obecnej możemy powiedzieć, ze nasza praca odnosi zamierzone rezultaty. Dzieci przyjeżdżają uśmiechnięte i zadowolone, znacznie usprawniła się samoobsługa, wzrósł zakres umiejętności i wiadomości, co w konsekwencji prowadzi do większej niezależności naszych podopiecznych. Również rodzice, w ankietach przeprowadzonych przez placówkę, dobrze oceniają naszą pracę.

autor: Elżbieta Bis, psycholog OREW w Zamościu