Zajęcia, które nazywamy "porannym kręgiem" mają na celu komunikację oraz stymulację polisensoryczną czyli wielozmysłową, obejmującą swym zasięgiem dotyk, wzrok, słuch, węch, smak. Stosowanie, podczas tych zajęć różnorodnych bodźców jest tylko środkiem do celu, jakim jest spotkanie nauczyciela i ucznia oraz uczniów ze sobą nawzajem. Jest to spotkanie, którego istotą jest budowanie zaufania i poczucia bezpieczeństwa, Aby było to możliwe, konieczne jest stworzenie odpowiedniego klimatu spotkania. Służy temu utworzenie kręgu, nastrój panujący w sali, zapalenie świecy, znajomy zapach. Reguły spotkania są dobrze znane uczniom. Jest to rytuał, którego celem jest m.in. redukcja niepewności u uczniów do minimum. Podczas zajęć oddziałuje się nie tylko na umysł ucznia, ale i na jego emocje i uczucia. Komunikacja ma charakter intuicyjny gdzie wykorzystuje się tu pewne gesty i symbole. To właśnie język znaków i symboli jest językiem porannego kręgu.
Podstawą tworzenia programu "porannego kręgu" jest świat przyrody, który jest źródłem symboli podstawowych: żywiołów, barw, zapachów, smaków, wrażeń dotykowych i termicznych. Uczniowie podczas zajęć doświadczają bogactwa różnorodnych, polisensorycznych bodźców odziaływujących na stan ich psychiki. Najważniejszym i mającym największe znaczenie bodźcem wzrokowym jest sam nauczyciel, jego postawa, nastrój uwidaczniający się w jego mimice i zachowaniu. Należy pamiętać, że osoby niepełnosprawne intelektualnie mają ogromne trudności w komunikacji. Stąd celem pracy z uczniami niepełnosprawnymi jest inicjowanie i podtrzymywanie kontaktu wzrokowego, co stanowi źródło rozwoju dialogu.
Ważnym bodźcem płynącym ze świata zewnętrznego są barwy. To one są źródłem uczuć, ożywiają, pobudzają, cieszą, uspakajają itp. Dlatego do każdej pory roku został przypisany inny kolor. Do lata należy kolor czerwony, który silnie pobudza. Kolor żółty jest barwą jesieni i kojarzony jest z radością życia, kolorem spadających liści, dojrzałych owoców. Barwa ta przekazuje ciepło serca, wesołość. Kolor biały i błękit przyporządkowany jest zimie. Są to kolory kojarzone z promieniowaniem, rozjaśnianiem oraz z ciszą i spokojem. Kolor zielony należy do wiosny. Zieleń kojarzona jest z siłą tworzenia, zieleń łagodzi, przynosi zadowolenie, daje spokój, uspokaja, odpręża. Manipulacja barwą w czasie "porannego kręgu" odbywa się poprzez zmianę wystroju wnętrza pomieszczenia, w którym prowadzone są zajęcia oraz użycie symboli w danym kolorze.
Ważnym momentem "porannego kręgu" jest ciemność. Duże znaczenie ma tutaj zapalona świeca lub lampka, których wykorzystanie w zajęciach sprzyja oswojeniu się uczniów z ciemnością, pokonaniu niepokoju i lęku.
Istotnym elementem "porannego kręgu" są bodźce dotykowe. Dotyk odbywa się za pomocą rąk i powinien być przekonujący, precyzyjny. Podając uczniowi dłonie powinno się przekazać pozytywny stosunek do niego i zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa. Ważnym elementem w stymulacji dotykowej jest masaż dłoni, gdyż receptory dotyku znajdują się na powierzchni całej skóry, jej powierzchnia rejestruje ucisk, wibracje, temperaturę, ból i inne tego typu wrażenia. Podstawowa propozycją stymulacji dotykowej jest masaż dłoni wykonywany na powitanie- z użyciem olejku o zapachu charakterystycznym dla danej pory roku. Warto zaznaczyć, że zapachy podobnie jak i kolory dobiera się odpowiednio do pory roku. Zapachy, podobnie jak kolory, oddziałują na naszą psychikę. Każdy w swoisty sposób. Wykorzystywane są tutaj specjalne lampki zapachowe. Do lata przyporządkowujemy zapach różany, który działa kojąco, uśmierza złość, pomaga rozładować stres. Jesień jest związana z zapachem lawendy, która łagodzi napięcie, uspokaja, wzmacnia. Do zimy przypisana jest mięta, działająca uspakajająco, wzmacniająco i rozluźniająco. Wiosną używa się olejku cytrynowego, który pobudza apetyt i ożywia.
Każdej porze roku przyporządkowany jest instrument będący źródłem bodźców dźwiękowo-wibracyjnych. Latem jest to gong i grzechotka z piaskiem. Jesienią gramy wiatrem na dzwonach rurowych. Zimą posługujemy się dzwonkami i trójkątem. Wiosną używamy bębna. Najpierw gra się na instrumentach blisko ciała uczniów, tak by mogli czuć wibracje; a potem źródło dźwięku oddala się w celu wytworzenia odruchu orientacyjnego, uczenia rozpoznawania kierunku, z którego dochodzi dźwięk.
Kolejną grupą bodźców są wrażenia smakowe. I te zmieniają się cyklicznie porami roku. Celem dostarczania tych bodźców jest zwiększenie wrażliwości warg i języka, by pomóc w przeżywaniu przyjemności smakowania, delektowania się potrawami. Wiosną podajemy dzieciom cytrynę posypaną cukrem. Latem podaje się słodką konfiturę z wiśni. Jesienią uczniowie smakują miodu lub kremu orzechowego, a zimą miętowe pastylki w czekoladzie.
Ważnym elementem zajęć jest spotkanie z żywiołem. Każda porę roku określa inny żywioł. Ogień to żywioł lata, powietrze -jesieni, woda- zimie, ziemia (glina)- wiośnie. Żywioły, są bodźcami o tyle cennymi, że mają charakter polisensoryczny.
Poranny krąg, czyli stymulacja polisensoryczna według pór roku jest bazą do komunikowania się z uczniem. Podstawowe znaczenie ma rytualizacja czynności, stymulowanie bez rytualizacji wprowadzi chaos, co pociągnie za sobą zamknięcie się uczniów na kontakt. Konieczne jest również uświadomienie sobie przez nauczyciela własnej ekspresji mimicznej, ruchowej, głosowej oraz kształtowanie pozytywnego nastawienia do uczniów i motywacji do działania.
Opracowanie powstało dzięki obserwacji zajęć w partnerskim Ośrodku Sonnenhof Heim und Schule für Menschen mit geistiger Behinderung w Schwäbisch Hall Niemcy oraz literaturze Kielin J., (red.), Rozwój daje radość. Terapia dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu głęboki, GWP, Gdańsk 2004
autor: Ewa Ryszczuk
